DODENHERDENKING OSS 2022
Op 4 mei herdenken we jaarlijks de Nederlandse slachtoffers sinds de Tweede Wereldoorlog. Dit zijn militairen en burgers die stierven in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Bisschop De Korte hield – op uitnodiging van de gemeente Oss – de onderstaande toespraak tijdens dodenherdenking bij het oorlogsmonument aan de Nieuwe Hescheweg.
Wannsee-notulen
Op 20 januari 1942, nu dus ruim 80 jaar geleden, kwamen in een villa aan de Wannsee, een meer bij Berlijn 15 hoge nationaalsocialisten bijeen. Zij spraken over, wat zij noemden, het jodenvraagstuk. 11.000.000 joden zouden moeten worden uitgeroeid. Van deze conferentie zijn notulen gemaakt. Zij zijn huiveringwekkend en bloedstollend. 15 ontwikkelde Duitse mannen, velen met een doctorstitel, bespreken hoe de massamoord plaats moet gaan vinden. Precies is berekend hoeveel tijd doodschieten gaat kosten. Het alternatief van vergassing wordt besproken. De notulen tonen waartoe het antisemitisme en racisme in nazi- Duitsland kon leiden. Zij maken een mens stil en sprakeloos.
Hoe was dit mogelijk is het Duitsland van Goethe en Schiller? Hoe was dit mogelijk in Duitsland waar al zoveel eeuwen het evangelie was verkondigd? De wreedheid van het nazisme blijft deels onbegrijpelijk.
Vrijheid en verlichting?
Na de oorlog verscheen in 1947 de studie Dialectiek van de Verlichting, van Max Horkheimer en Theodor Adorno. Een indrukwekkende studie opgeroepen door de verschrikkingen van de 20ste eeuw. De Verlichting van de 18de eeuw wilde met behulp van wetenschap en techniek de mens emanciperen en verheffen. Maar in de 20ste eeuw worden diezelfde wetenschap en techniek ingezet voor een fabrieksmatige moord op miljoenen mensen. Vrijheid en verlichting slaan om in hun tegendeel; in verblinding, onderdrukking en massale vernietiging
Titus Brandsma
Gelukkig zijn er altijd mensen die ook tijdens een dictatuur blijven varen op hun eigen morele kompas. Een van hen is zeker pater Titus Brandsma die over 10 dagen door paus Franciscus heilig wordt verklaard. Sinds 2015 is pater Titus ereburger van Oss. Hij woonde hier tussen 1909 en 1923 en werkte als docent filosofie voor de priesteropleiding van de karmelieten, Oss was toen een industriestad in opkomst met veel sociale ongelijkheid en criminaliteit. Er woont een kleine elite van vlees- en margarinefabrikanten en veel laaggeschoolde arbeiders. De karmelieten, en niet in de laatste plaats pater Titus, zetten zich in voor de emancipatie van de bevolking van Oss. Pater Titus is niet alleen docent aan het studiehuis van de karmelieten. Hij wordt ook hoofdredacteur van De Stad Oss. En raakt betrokken bij de Middelbare Handelsschool en de oprichting van een openbare leeszaal. Ook speelt hij een centrale rol bij de oprichting van het Carmellyceum in 1923.
In dat jaar wordt in Nijmegen de Katholieke Universiteit opgericht. Pater Titus wordt daar hoogleraar. Hij doorziet al vroeg de consequenties van het opkomende nationaalsocialisme. In 1936 wordt hij lid van het Comité van Waakzaamheid, een gezelschap van geleerden en kunstenaars die waarschuwen voor het nationaal socialisme. Voor pater Titus vormde het nazisme het anti-evangelie. Tegenover het recht van de sterkste en de rassenwaan plaatste hij als katholiek christen de naastenliefde en de waardigheid van alle mensen als schepselen van God.
Na de Duitse bezetting in 1940 verzet Titus Brandsma zich tegen het verwijderen van joodse leerlingen en bekeerlingen van katholieke scholen. Op verzoek van aartsbisschop de Jong maakt hij een rondgang langs katholieken media om het bisschoppelijk verbod tegen het opnemen van NSB advertenties toe te lichten. Zo wilde hij de katholieke pers vrijwaren van nazi-invloeden. Tegenover de propaganda van de nazi’s plaatste hij een journalistiek die zoekt naar waarheid.
Zijn actie voor een vrije pers leidt tot zijn arrestatie in januari 1942. Via de gevangenis van Scheveningen, kamp Amersfoort en de strafgevangenis van Kleef belandt hij in juni 1942 in Dachau. Ruim een maand later, op 26 juli, sterft hij in dat concentratiekamp. In de laatste weken van zijn leven is hij een grote geestelijke steun voor zijn medegevangenen.
Terreur en wreedheid
Helaas hadden de nationaalsocialisten niet het alleenrecht op terreur en wreedheid. Terwijl de nazi’s hun massamoorden pleegden, stierven in het Rusland van Stalin naar schatting 15 miljoen mensen. Na het einde van de Tweede Wereldoorlog streefde de bevolking van Nederlands Indië naar onafhankelijkheid. Lange tijd spraken wij eufemistisch over politionele acties. Inmiddels erkennen wij dat Nederlandse militairen vreselijke dingen hebben gedaan. En ik denk ook aan keurige Amerikaanse jongemannen die in eigen land geen vlieg zouden doen maar die als militairen in Vietnam door een combinatie van angst, hitte en stress terecht kwamen in een proces van brutalisering zodat dorpen met onschuldige burgers werden platgebrand. En over het actuele acties van Rusland in Oekraïne hoef ik u niets te vertellen.
Geschiedenis en actualiteit
Waarom verwezen naar deze duistere feiten uit de geschiedenis en actualiteit? Ik denk dat iedere mens onder bepaalde omstandigheden intens wreed en gewelddadig kan zijn. Onder bepaalde omstandigheden verdwijnt de beschaving. Wij zijn dan allemaal in staat om dingen te doen waar wij ons achteraf diep schuldig over voelen of schamen. Tegen die achtergrond mogen wij dankbaar zijn om in Nederland te wonen. Er is in ons vaderland van alles mis. Maar tegelijk leven wij nog steeds in een land waar macht en tegenmacht functioneren. Een land met een parlement, een vrije pers en een onafhankelijke rechtspraak. Een land waar christelijke en humanistische waarden en normen voor verreweg de meeste inwoners van betekenis zijn. Juist in onze dagen beseffen wij hoe belangrijk noties als naastenliefde en dienstbaarheid, vergeving en verzoening recht en gerechtigheid zijn. Zo wordt het beest in ons getemd.
Pater Titus als voorbeeld
Aan het einde van mijn betoog kom ik nog eenmaal terug op de betekenis van pater Titus voor vandaag en morgen. Hij is voor velen van ons een voorbeeld van verzet tegen iedere dictatuur die mensen knecht en veracht. Een priester die het antisemitisme, de rassenwaan en de gewelddadigheid van het nationaal socialisme al vroeg doorzag. Een moedig voorbeeld van verzet tegen een giftig mengsel van propaganda, nepnieuws en desinformatie en waarbij het zoeken naar de waarheid sneuvelt.
De stad Oss mag fier zijn op deze heilige ereburger.
Ik dank u wel.”
Klik hier om de toespraak van bisschop De Korte terug te kijken (Dtv Oss).
